Sint Josephkerk6 Kopie

Vergunning voor appartementen in Josephkerk: hoogleraar Theo Schuijt had het graag anders gezien

ALKMAAR, 29 december 2020 – Er mag voortaan gewoond worden in de Sint-Josephkerk aan de Nassaulaan. De gemeente Alkmaar heeft op 16 december een omgevingsvergunning verleend voor een grondige verbouwing van het rijksmonument uit 1909.

De Dominicusparochie kan de kerk nu overdragen aan de nieuwe eigenaar, projectontwikkelaar Vink Bouw uit Nieuwkoop, om hier negen luxe appartementen te realiseren: zeven in de voormalige Sint Josephkerk en twee in de oude pastorie. Met de vergunning is ook de wijziging van de bestemmingsplan geregeld van ‘maatschappelijk’ naar ‘wonen’.

De prijzen van de appartementen variëren tussen de 700.000 euro tot 1,4 miljoen. Ruim een half jaar na de start van de verkoop zijn vier van de negen appartementen verkocht.

Ontkerkelijking
Het rooms-katholieke parochiebestuur heeft de Alkmaarse Sint-Josephkerk opgegeven vanwege de ontkerkelijking: steeds minder parochianen maken gebruik van de kerk, en de onderhoudskosten moeten door een steeds kleinere gemeenschap worden opgebracht. Vanaf de aankondiging in 2017 heeft Adapt aandacht gevraagd voor een zorgvuldig besluitvormingsproces.

Alkmaarse hoogleraar laat zich horen
De verkoopreclame die sinds een paar maanden aan de buitenkant hangt van de Sint-Josephkerk, moedigde hoogleraar Theo Schuijt uit Alkmaar aan om een ingezonden brief te sturen naar NRC Handelsblad. Die werd op 12 december sterk ingekort gepubliceerd.

Hoogleraar Schuijt ziet graag dat Alkmaarders kennis kunnen nemen van de gehele inhoud. Daarom drukken wij hieronder de integrale tekst van zijn bijdrage af.

Waarom hangt een makelaar-advertentie aan een kerk?

“Elke keer wanneer ik langs de Singel in Alkmaar fiets raak ik geïrriteerd door de advertentie van een Alkmaarse makelaar die aan de pui van een prachtige kerk, de Josephkerk, hangt. Niet dat ik iets heb tegen die makelaar. Dat is een prima man die het vuur uit zijn sloffen loopt om de achteruitgang van het winkelbestand van de Alkmaarse binnenstad te bestrijden.

Wat zit mij dwars? Makelaars en projectontwikkelaars horen niet bij kerken. Kerken zijn bij elkaar gespaard en betaald door gelovigen, aangespoord door het kerkbestuur, de bouwpastoor, de dominee, de rabbijn of imam. Het is gemeenschapsgeld; het zijn investeringen van en in de gemeenschap, het is gegeven uit betrokkenheid en met een goed hart.

En wie gaat er nu soms – en wellicht te vaak – mee aan de loop? De markt; de verdienmodellen. Daar heb ik geen enkele moeite mee, maar wel in het geval van kerken. Dat zijn gemeenschapshuizen. Daar blijf je met de commercie van af.

In het Noordhollands Dagblad van 5 oktober j.l. luidde Peer Houben, voormalig architect van het Bisdom Haarlem/Amsterdam, in een interview al de noodklok over de Josephkerk. “De verbouwing die zich nauwelijks een decennium geleden afspeelde kostte 2,5 miljoen euro…. Daar droegen nota bene veel parochianen financieel aan bij. Dat alles wordt nu door een nieuwe ingreep ongedaan gemaakt. Dan kan worden gesproken, zo vindt hij, van kapitaalvernietiging”. Dit bezwaar raakt echter ook de meer fundamentele vraag of gemeenschapsbezittingen wel – in het uiterste geval – aan de markt mogen worden aangeboden.

Ook de veelzeggende kop “Bierpomp en trampoline in de kerk” van het artikel in de NRC van 3 december stemt niet hoopvol: “Waar buurlanden doorgaans voorzichtig zijn met sloop en herbestemming van kerken, meestal beperkt tot enkele honderden, is Nederland driftig aan het verbouwen geslagen”. Inderdaad, “van alle de 7.110 kerken, synagogen, moskeeën en tempels …. hebben er 1.530 een nieuwe herbestemming gekregen, en nog eens 295 staan op het punt een andere functie te krijgen”, zijn de cijfers naar aanleiding van het te verschijnen boek van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed “Kerkgebouwen; 88 inspirerende voorbeelden van nieuw gebruik”.

Het kan anders. Denk eens hoe het gegaan is met de Verenigde Spaarbanken in Nederland. Toen deze banken naar de markt werden gebracht, werd het spaargeld van de spaarders ondergebracht in gemeenschapsfondsen, de huidige VSB-fondsen.

Wat is er tegen om in de kerkenvisies waar gemeenten nu druk mee doende zijn alle kerken die “vrijkomen” onder te brengen in een stichting met een non-profit doelstelling? Verenig in deze stichting de betrokken kerkgenootschappen, gemeenten en woningcorporaties: in ieder geval met organisaties die het lokale gemeenschapsbelang voor ogen hebben.

Dat moet ook de hoofddoelstelling van de herbestemmingen worden: gemeenschapsvoorzieningen, zorg, welzijn, onderwijs, wonen, sport. Er is op het terrein van wonen, welzijn en zorg genoeg te ondernemen. En alle historische monumentale kerkgebouwen staan in het centrum, op toplocaties.

Theo Schuyt, hoogleraar filantropische studies, Vrije Universiteit Amsterdam

Pleidooi voor kerkencorporatie
In juni 2019 schreef oud-wethouder en oud-voorzitter van Adapt Nico Alsemgeest een opiniestuk in de Alkmaarsche Courant met een vergelijkbare oproep. Daarin werd gepleit voor de oprichting van een kerkencorporatie, die de kerk van de parochie zou overnemen. Een rendement uit herontwikkeling van de Sint-Josephkerk zou dan terugvloeien naar het behoud van andere Alkmaarse kerken. Adapt onderschreef die visie, maar vanuit de politiek kwam amper bijval.

In 2020 startte de procedure voor de omgevingsvergunning. Zienswijzen konden in oktober/ november naar voren worden gebracht. Beroep tegen de vergunning staat inmiddels alleen nog open tot eind januari 2021 voor belanghebbenden die tijdig een zienswijze hadden ingediend.