Koester het landschapsgezicht

In 2005 startte de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een procedure om de Schermer aan te wijzen tot beschermd landschapsgezicht. Die procedure is nooit afgerond. Wel is afgelopen jaren het rijksbeleid veranderd. De kans is daarom verkeken dat het Rijk de Schermer uitroept tot beschermd landschap.

De provincie is tegenwoordig bevoegd om een landschapsgezicht aparte status te geven als ‘bijzonder provinciaal landschap’. Het biedt echter weinig tot geen extra bescherming.

Zelfs als de provincie de Schermer zou aanwijzen als bijzonder provinciaal landschap, dan blijft het aan de gemeente Alkmaar hoe deze de cultuurhistorische en landschappelijke waarden wil borgen.

Bestemmingsplan Landelijk Gebied 2014 Schermer
De gemeenteraad van Schermer heeft in september 2014 het bestemmingsplan “Landelijk gebied 2014” vastgesteld. Tot de karakteristieke bebouwing behoren in ieder geval de rijks- en provinciale monumenten, stolpen en molens. Alle molens in en aan de droogmakerij zijn rijks­monumenten en hebben daarnaast een molenbiotoop. De molenbiotoop is in het bestemmingsplan vastgelegd.

Sommige stolpen zijn ook monument. In elk geval zijn het karakteristieke panden. Vaak mogen deze panden slechts een woon- en agrarische bestemming hebben, wat hergebruik en herbestemming in de weg staat.

In combinatie met de beeldkwaliteitsplannen die de voormalige gemeente Schermer heeft vastgesteld voor het hele grondgebied, is er nog sprake van een goede bescherming. Vanuit economische belangen is er echter voortdurend druk om de teugels te laten vieren. De status van beschermd landschapsgezicht zou bescherming kunnen garanderen op langere termijn.

In de Alkmaarse Erfgoedverordening is de mogelijkheid tot het aanwijzen van een gemeentelijk beschermd gebied opgenomen.

In een beschermend bestemmingsplan mogen meer regels voor bebouwing en overige ruimtelijke ontwikkelingen worden opgenomen dan in een normaal bestemmingsplan. Er kan een strenger regime gelden voor wat betreft omgevings–, aanleg- en sloopvergunningen.

Wanneer een gemeente dat wil, dan wegen cultuurhistorische aspecten in een beschermd gebied zwaarder dan in de gebruikelijke gelijkwaardige belangenafweging. Wat betreft de concrete werking in de praktijk laat het instrument van beschermde stads- en dorpsgezichten en gebieden nog veel vrijheid aan de gemeente. Adapt heeft er vertrouwen in dat er dan voldoende beleidsvrijheid overblijft voor behoud door ontwikkeling.

Discussie heropenen
We willen goede borging van het karakter en het unieke watersysteem van de Schermer. We onderzoeken de voor- en nadelen van een mogelijke Werelderfgoedstatus en/of een andere status die op langere termijn extra bescherming biedt.

Misschien helpt een beschermde status ook om het unieke karakter extra te benadrukken en mensen bewust te maken hoe bijzonder de droogmakerij is.

Gemeentelijke en provinciale monumenten
De Schermer kent geen gemeentelijke monumentenlijst. Wel is in 2016 gestart met een inventarisatie van de monumentale bebouwing. De eigenaren van tientallen stolpboerderijen is gevraagd of zij prijs stellen op de gemeentelijke monumentenstatus. Inmiddels zijn de eerste stolpen toegevoegd aan de gemeentelijke monumentenlijst.

Het buitengebied telt verschillende provinciale monumenten, zoals raadhuis Wittenburg en de Huigendijk. Verder zijn een aantal duikers, sluizen en forten van de Stelling van Amsterdam aangewezen als provinciaal monument. Ook enkele stolpboerderijen hebben die status. Soms voegt de provincie een nieuw monument toe aan deze lijst.

Tegelijkertijd vindt er een herijking van de provinciale monumentenlijst plaats. De provincie wil zich vooral richten op behoud en ontwikkeling van historische dijken, stolpen en molens die beeldbepalend zijn voor Noord-Holland. Dit biedt kansen om onderdelen van het Schermer landschap, waaronder waterstaatkundige elementen, onder provinciale bescherming te brengen.

Karakteristiek landschap behouden
Gezien het huidige agrarische karakter is het niet onze bedoeling het gebied economisch op slot te zetten. Wel willen we het karakteristieke landschap van de Schermer zo veel mogelijk in een optimale conditie doorgeven aan volgende generaties.

De kwestie was actueel vanwege de vaststelling van de gemeentelijke Omgevingsvisie in 2017. De manier waarop landschappelijke en cultuurhistorische waarden worden geborgd, werd hierin globaal vastgelegd.

Samen met de Schermer-Molensstichting wilden wij met de betrokken overheden en de Schermer bevolking het debat hierover aangaan. Door de afwijzing van een subsidieaanvraag door de gemeente Alkmaar is dit debat amper gevoerd.

In juli 2017 gaven wij onze reactie op de concept-Omgevingsvisie.